ห้องคลีนรูม Clean Room หรือห้องสะอาด คือ ?
 

ห้องคลีนรูม หรือห้องสะอาด คือ ห้องที่มีการออกแบบ ก่อสร้าง และการใช้งาน ที่มีการควบคุมจำนวนอนุภาค และปัจจัยอื่น ๆ เช่น อุณหภูมิ ความดันอากาศ ความชื้น ให้เป็นไปตามมาตรฐานของห้องคลีนรูม หรือห้องสะอาดนั้น ๆ นอกจากนั้น จะต้องมีการเฝ้าระวังโดยการติดตามตรวจสอบ ความสะอาดของห้องให้อยู่ในมาตรฐานที่กำหนดในตลอดระยะเวลาการใช้งาน การควบคุมปัจจัยที่จะมีผลต่อปริมาณฝุ่นละอองที่พัดผ่านเข้ามาในห้องคลีนรูมเช่น ความเร็วลม อุณหภูมิ ความดัน ความชื้น ซึ่งจะก่อให้เกิดการเติบโตของจุลินทรีย์ เชื้อโรค และอื่นๆ ถือเป็นสิ่งปนเปื้อนในห้อง ที่ทำให้ห้องคลีนรูม ไม่สะอาด ดังนั้น ห้องคลีนรูม Clean room คือ ห้องสะอาด จากทุกค่าปัจจัยโดยรวมของ ห้องคลีนรูม Clean room จะมีการควบคุมให้ไม่เกินค่าในระดับค่ามาตรฐาน ตามที่กำหนดไว้ 

คุณสมบัติของห้องคลีนรูม หรือห้องสะอาด มีอะไรบ้าง ?

 คุณสมบัติจำเพาะสำหรับห้องคลีนรูม (Clean Room) หรือห้องสะอาด ที่กำหนดเอาไว้อย่างชัดเจน ให้สามารถใช้งานตามวัตถุประสงค์ ห้องคลีนรูม Clean room จะแตกต่างกว่าห้องทั่วไปมีดังนี้

n  ความสะอาด จะพิจารณาจากปริมาณหรือจำนวนอนุภาคภายในห้อง ซึ่งอนุภาค ที่แขวนลอยอยู่ในอากาศเกิดจากภายนอกห้องที่ถูกนำเข้า โดยปนมากับอากาศเข้า (Supply air) และการไหลเวียนของอากาศในระบบปรับอากาศ และอนุภาคที่ถูกปล่อยออกมาจากเครื่อง

n  อุณหภูมิ สำหรับห้องคลีนรูม หรือห้องสะอาด อุณหภูมิที่เหมาะสมจะขึ้นอยู่กับความต้องการของกระบวนการผลิต และข้อกำหนดมาตรฐานต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการทำงาน การผลิต และผลิตภัณฑ์  โดยจะกำหนดอุณหภูมิและความชื้นของห้องในย่านที่เชื้อโรคเจริญเติบโตช้า เครื่องจักรไม่เกิดสนิม และผู้ปฏิบัติติงานมีความสบายพอสมควร สำหรับห้องสะอาดโดยทั่วไปส่วนใหญ่จะมีอุณหภูมิอยู่ในช่วง 20-25^o_C โดยหากไม่มีความสำคัญทางด้านการผลิตมักกำหนดอยู่ในช่วง 22.2 ^o_C (72 oF) + 0.14 ^o_c (0.25 ^o_F)

n  ความชื้นสัมพันธ์ สำหรับห้องสะอาดที่เหมาะสมขึ้นอยู่กับลักษณะงาน กระบวนการผลิต หรือชนิดผลิตภัณฑ์ และข้อกำหนดของมาตรฐานต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องเช่นเดียวกับอุณหภูมิ เนื่องจากบางกรณี ถ้าในห้องคลีนรูม หรือห้องสะอาดมีความชื้นสูง (>50%) อุปกรณ์ เครื่องมือ หรือผลิตภัณฑ์ที่อยู่ในห้องนั้นจะเกิดสนิทได้ หรือผลิตภัณฑ์/สารบางชนิดที่สามารถดูดความชื้นได้ง่ายอาจจะส่งผลให้ผลิตภัณฑ์ ที่อยู่ในห้องนั้นมีคุณสมบัติหรือคุณภาพเปลี่ยนไป ในทางตรงกันข้าม

n  ความดัน เป็นปัจจัยที่สำคัญที่จะต้องพิจารณาในการออกแบบห้องคลีนรูม หรือห้องสะอาด ซึ่งโดยปกติความรักษาความดันให้เป็น บวก Positive pressure เสมอ เพราะความดันภายในห้องสูงกว่าความดันภายนอกห้องจะมีผลในการผลักดันไม่ให้อากาศสกปรกจากภายนอกเข้ามาภายในห้องได้

n  ปัจจัยอื่น ๆ ที่มีผลต่อการทำงานของบุคลากร หรืออุปกรณ์เครื่องมือมีอยู่ในอุปกรณ์เครื่องมือภายในห้องสะอาด ได้แก่ แสงสว่าง โคมไฟห้องคลีนรูม Clean room Luminaire แสงสว่าง 1,080 – 1,620 lux (ในกรณีที่ไม่มีการกำหนดพิเศษ) โคมไฟห้องคลีนรูม ควรมีระดับการป้องกันฝุ่นละออง ป้องกันสนิมระดับเสียง และความสั่นสะเทือน

 ทำไมต้องมีห้องคลีนรูม หรือห้องสะอาด

• เพื่อตอบสนองการเจริญเติบโตของอุตสาหกรรม ตั้งแต่ปฏิวัติอุตสาหกรรม เทคโนโลยีมีความเจริญก้าวหน้าไปมากในทุก 10 20 ปี เทคโนโลยีการผลิตจะเปลี่ยนแปลงไป ทำให้ต้องสร้างสภาพแวดล้อมการใช้งานในห้องให้มีความเหมาะสม
• เพื่อการรักษาทางการแพทย์รวมถึงการผลิตเครื่องมือทางการแพทย์เช่นห้องคลีนรูมสำหรับการรักษาทางการแพทย์ เช่น ห้องผ่าตัดคลีนรูมในโรงพยาบาล
• เพื่อเป็นการควบคุมสภาพแวดล้อมให้กระบวนการผลิตมีคุณภาพที่ดีขึ้น พัฒนาความสะอาดและลดสิ่งปนเปื้อนเช่นห้องคลีนรูมอุตสาหกรรมฮาร์ดดิส ต้องควบคุมฝุ่นละออง ความชื้น แรงดัน เพราะฝุ่นละออง มีเยอะในอากาศจะส่งผลให้ฮาร์ดดิสเกิดความเสียหาย  หรือห้องคลีนรูมในอุตสาหกรรมอาหารควบคุมความสะอาด ให้มีโอกาสในการผลิตสินค้ามีคุณภาพทั้งยังเก็บรักษาสินค้าในการขนส่ง วางจำหน่ายได้นานขึ้น ช่วยขยายโอกาสทางการตลาดได้  รวมถึงเพื่อการพัฒนาเทคโนโลยี อย่างเช่นองค์กรพัฒนาทางด้านอากาศยาน ต้องทำงานในพื้นที่สะอาดสูง ต้องควบคุมสภาวะของห้องได้  จึงต้องควบคุมคุณภาพการผลิต สภาวะห้องผลิต เพื่อการดำเนินกิจกรรม

ชนิดของห้องคลีนรูม (Clean Room) หรือห้องสะอาด แบ่งตามลักษณะการใช้งาน

ห้องสะอาดมีหลายชนิด ซึ่งแบ่งได้ตามเกณฑ์ต่าง ๆ เช่น ลักษณะการใช้งาน และลักษณะการไหลของอากาศ แบ่งตามลักษณะการใช้งานดังนี้

• ห้องสะอาดทางอุตสาหกรรม (Industrial room) เป็นห้องสะอาดที่ใช้กับอุตสาหกรรมการผลิตอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ ไมโครชิพ อุตสาหกรรมการผลิตสี สารเคมีต่าง ๆ 

• ห้องสะอาดทางชีวภาพ (Biological clean room) เป็นห้องสะอาดที่ใช้อุตสาหกรรมการผลิตยา ห้องปฏิบัติการทางชีววิทยา ห้องผ่าตัด เพื่อควบคุมปริมาณเชื้อแบคทีเรีย ซึ่งความดันอากาษในห้องจะต้องสูงกว่าความดันอากาศห้องข้างเคียง เพื่อป้องกันมิให้สิ่งสกปกจากห้องข้างเคียงไหลผ่านห้องสะอาด

• ห้องสะอาดที่เกี่ยวข้องกับชีววัตถุอันตราย (Biohazard clean room) เป็นห้องสะอาดที่ใช้กับห้องปฏิบัติการที่เกี่ยวข้องกับเชื้อโรค เช่น เชื้อไวรัสหรือสารที่เป็นอันตรายที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ โดยความดันอาการในห้องจะต้องต่ำกว่าความดันอากาศห้องข้างเคียง เพื่อป้องกันการแพร่กระจายของเชื้อหรือสารที่เป็นอันตราย

 ชนิดของห้องคลีนรูม (Clean Room) หรือห้องสะอาด แบ่งตามลักษณะการไหลของอากาศ

•  ห้องสะอาดที่มีการไหลของอากาศแบบทั่วไป ห้องสะอาดชนิดนี้จะมีการไหลของอากาศเหมือนกับระบบปรับอากาศที่ใช้ทั่วไป แต่ใช้ HEPA filter และจำนวนครั้งของการเปลี่ยนอากาศมากว่า เพื่อลดความสกปกในห้อง ห้องสะอาดประมาณแบบนี้จะมีระดับความสะอาดประมาณ Class 6 ตามมาตรฐานของ ISO หรือ class 1,000 ขึ้นไป ตามมาตรฐานของ Federal Standard
• ห้องสะอาดที่มีการไหลของอากาศตามแนวราบ ลมที่ความเร็วคงที่จะไหลผ่าน HEPA filter ที่ติดตั้งเต็มพื้นที่ผนังห้องด้านหนึ่งผ่านเข้าสู่ห้องสะอาดแล้วถูกดูดกลับขึ้นด้านบนเพดาน กลับสู่เครื่องเป่าลม ห้องชนิดนี้จะมีระดับความสะอาดประมาณ ISO Class 5-6 หรือ 100-1,000 ตาม Federal Standard นิยมใช้ในอุตสาหกรรมอิเล็กทรอนิกส์  
•  ห้องสะอาดที่มีการไหลของอากาศตามแนวตั้ง ห้องสะอาดชนิดนี้จะติดตั้ง HEPA filter เต็มเพดาน โดยอากาศจะถูกส่งลงจากเพดานผ่าน HEPA filter ในแนวดิ่ง และลมจะ กลับผ่านพื้นที่ด้านล่างที่ทำให้โปร่ง แล้วกลับสู่เครื่องเป่าลมเย็น มีระดับชั้นความสะอาดประมาณ class 100 ในทาง ปฏิบัติเหมาะสำหรับอุตสาหกรรมอิเล็กทรอนิกส์

สามารถแบ่งชนิดของห้องคลีนรูมตามการไหลเวียนของอากาศในห้องได้ ห้องสะอาดถูกจำแนกตามความสะอาดของอากาศภายในห้อง ซึ่งมาตรฐานของห้องสะอาดที่ได้รับการยอมรับกันอย่างแพร่หลาย คือ Federal Standard 209 ซึ่งพิจารณาจากจำนวนอนุภาคที่มีขนาดเท่ากับและมากกว่า 0.5 μ ที่วัดได้ในปริมาตรหนึ่งลูกบาศก์ฟุตของอากาศ แต่หากภายในห้องปฏิบัติงานมีการเคลื่อนไหวของร่างกายมนุษย์ บ่อยครั้ง หรืออุปกรณ์ในการปฏิบัติงานมีหลายชิ้น ก็อาจทำให้ความเข้มข้นของอนุภาคฝุ่นละอองมากขึ้นตามไปด้วย นี่คือเหตุผลว่าทำไม “ห้องสะอาด” จึงถูกแบ่งออกเป็นหลากหลายประเภทดังนี้
 

มีปัจจัยอะไรบ้างที่จะต้องควบคุมเพื่อรักษามาตรฐานของห้อง Clean Room โรงงาน

1.  ใช้การควบคุมระดับความดันในห้องให้สูงกว่าความดันนอกห้อง (positive pressure = ความดันเป็นบวก)
2. มีการติดตั้งเครื่อง HEPA filter เพื่อกรองสิ่งแปลกปลอมไม่ให้เข้าห้องคลีนรูมโรงงาน
3. คนทำงานในห้องคลีนรูมจะต้องล้างตัวด้วยอากาศ (air washer) ก่อนเข้าห้องเสมอ
4. คนทำงานภายในห้องคลีนรูมจะต้องสวมชุดพิเศษทุกคน
5. การเคลื่อนไหวของคนทำงานภายในห้องนี้จะต้องดำเนินไปอย่างเชื่องช้า
6. ควรหมุนเวียนอากาศบางส่วนภายในห้องออกสู่ภายนอก เพื่อช่วยลดสิ่งสกปรกที่เกิดขึ้น
7. ผนังและพื้นห้องต้องไม่สะสมฝุ่นและทำความสะอาดได้ง่าย
8. วัสดุที่ใช้ภายในห้อง จะต้องไม่ทำให้เกิดความสกปรก
9. ควรมีการป้องกันมิดชิด หรือมีการดูดอากาศทิ้งตามบริเวณต่างๆ ภายในห้องคลีนรูม ณ จุดที่มีอนุภาค ซึ่งจะก่อให้เกิดความสกปรก
10. การทำความสะอาดภายในห้องคลีนรูมต้องทำตามมาตรฐานกำหนดอย่างเคร่งครัด
    
    

โคมไฟฟ้าสำหรับห้องคลีนรูม คุณภาพมาตรฐาน ทนทาน ปลอดภัย